غار کتله خور

غار كتله خور در 155 كيلومتری جنوب زنجان و 170 كيلومتری شمال همدان، در نزديكی شهر كوچك گرماب واقع شده است. مسير متداول برای بازديد از اين جاذبه طبيعی، جاده زنجان به خدابنده (قيدار) در امتداد زرين آباد به گرماب می باشد. مسيرهای بازديد تفريحی به طول 2350 متر و با نورپردازيهای فراوان در غار ايجاد شده است. در حال حاضر غار كتله خور به عنوان يك مركز گردشگری در منطقه، مورد بازديد بسياری از علاقمندان سراسر كشور قرار می گيرد.

از درون دهليزها كه وسعت آن گاهي به 200 تا 300 متر ميرسد، گالريهای باريكی در جهات گوناگون جدا مي شوند كه انتهای بعضی از آنها مسدود و برخی ديگر راه عبور بسيار باريكي به گذرگاه ها و دهليزهای ديگر دارند و بسياری از اين مسيرها و دالانها هنوز شناسائی نشده و ناشناخته باقی مانده اند. در حال حاضر دو گذرگاه بزرگ در درون غار شناسائی شده اند، يكی گذرگاه و دهليز اصلی و قديمی است كه در راستای دهانه ورودی قرار گرفته و ديگری دهليزها و دالانهائی هستند كه در فواصل 10 – 15 متر از دالانهای اولی قابل دسترسی می باشند. قنديلهای آويزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های مختلف به خود گرفته اند و آنهايی كه تركيبات همراه ندارند به صورت بلورهای شيشه ای بسيار شفاف و زيبا ديده می شوند.

زيباترين پديده طبيعی اين غار به صورت قنديل های تماشايی معمولا در اطراف چشمه ها و تالابهای كف آن قابل مشاهده می باشند. فرو رفتن آب در طبقات زيرين غار و كم شدن عمق تالاب ها، كريستال ها و قنديل های بلورين، خطوط ديدنی و بسيار جالبی را تشكيل داده است.

گنبد سلطانيه در نزديكی زنجان، كه اولين و عظيم ترين گنبد آجری جهان است، توسط سلطان محمد خدابنده يا اولجايتو در طول سيزده سال بنا گرديده است. گنبد سلطانيه بنايی احداث شده در ارگ شهر يا كهن دژ سلطانيه پايتخت اولجايتو حاكم سلسله ی ايلخانان بوده است. مساحت اين كهن دژ هجده هكتار بوده و توسط ديواری كه مشخصه ی شهرهای قديم بوده، احاطه می شده است.
جالب اينكه در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از اين گنبد الگوبرداری شده است. بنای اين گنبد كه بعد از گنبدهای سانتامارينا و اياصوفيه سومين گنبد بزرگ دنياست، شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت خانه و سردابه است.گويا انگيزه ساختن اين گنبد در ابتدا برپاكردن مقبره ای جهت به خاك سپردن استخوانهای حضرت علي و امام حسين بوده است. و اما در مورد اولجايتو، سلطان ايلخانی، جالب است بدانيد كه وی ابتدا طبق اعتقادات نياكان خود شمن پرست (جادوگری و ساحره گي ) بوده كه بعد به دين مسيحيت گرايش پيدا كرده و مسيحی شده و نماينده ی پاپ می شود. بعد از آن توسط همسر خود به دين اسلام گرايش پيدا كرده و مسلمان سنی گرديده و نام محمد خدابنده را برمی گزيند. سر آخر شيعه شده و در اين دوران پس از سفر به كربلا و نجف تصميم می گيرد كه مقبره ای در سلطانيه، پايتخت ايلخانان بسازد و استخوانهای حضرت علی و امام حسين را در آن دفن كند. اما در نهايت اين مقبره محلی برای دفن خود وی شد و آن مقاصدش عملی نگرديد. تزئينات و نحوه ی ساخت اين مقبره در واقع نقطه ی عطفی در معماری آن دوران بوده است. به اين شكل كه سبكی جديد را در معماری به وجود آورده كه از معماری زمان سلجوقيان منفك شده است.برای تزئين بنا در اين دوران از كاشی به همراه آجر و همچنين برای اولين بار از آيات قرآن استفاده شده است. حكاكی هايی در آجرهای ديوارها و سقف های رنگين بنا نيز ديده می شود.
موضوع جالب توجهی كه در اين بنا وجود دارد، دالان های تودرتويی در سردابه ی آن است كه حدس زده مي شود برای اجرای مراسم خاصی به كار می رفته. حتی حدس می زنند كه سلطان محمد خدابنده در نهايت دوباره به اصل خود برگشته و شمن پرست شده و اين دالان ها و فضاها برای اجرای مراسم مذهبی خاص پس از مرگ وی بوده است. البته جسد وی نيز به جای دفن در سردابه، در كوههای اطراف دفن شده است.

اولجايتو به معنی خوشبخت است. دليل اين نامگذاری اين بوده كه حين تولد وی، موقع كوچ قوم وی از صحرای خشك قره قروم كه بی آبی آن خيلی از افراد را هلاك می كرده، آمدن باران باعث زنده ماندنش شده و به همين خاطر نام اولجايتو را بر او نهادند.